Doğum ve Analık Hakları: İş Kanunu 2025 Güncel Rehber
Doğum ve analık hakları, kadın çalışanların gebelik, doğum ve doğum sonrası dönemdeki yasal güvencelerini kapsar. İş Kanunu’na göre doğum öncesi 8, doğum sonrası 8 hafta izin, süt izni, 6 aya kadar ücretsiz izin ve kısmi çalışma hakkı tanınır. Bu haklar, işten çıkarma yasağı ile güvence altındadır.
İçindekiler
- Doğum ve Analık Hakları Nedir?
- Doğum İzni Süreleri
- Ücretsiz İzin Hakkı
- Emzirme (Süt) İzni
- Yarı Zamanlı Çalışma Hakkı
- Gebelikte Günlük 7,5 Saat Çalışma Hakkı
- Kısmi Süreli Çalışma Hakkı
- İşten Çıkarma Yasağı
- 4857 Sayılı İş Kanunu – 5. Madde
- 4857 Sayılı İş Kanunu – 74. Madde
- Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik – 9. Madde
Doğum ve Analık Hakları Nedir?
Doğum ve analık hakları, kadın çalışanların gebelik, doğum ve doğum sonrasında hem sağlık hem de iş hayatı açısından korunmasını sağlayan yasal düzenlemelerdir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. Maddesi, bu hakları açık şekilde tanımlar ve işverenler için bağlayıcı kılar.
Bu haklar, çalışanların iş güvencesini, gelirini ve aile yaşamını korumayı amaçlar.
Doğum İzni Süreleri
İş Kanunu’na göre kadın çalışanlar, şu sürelerde doğum izni kullanabilir:
- Doğum öncesi izin: 8 hafta
- Doğum sonrası izin: 8 hafta
- Çoğul gebelik: Doğum öncesi izne 2 hafta eklenir.
Kadın çalışan isterse, doktor onayı ile doğumdan önce kullanacağı iznin bir kısmını doğum sonrasına aktarabilir. Örneğin; işyerinde çalışmasına herhangi bir mani durum olmaması halinde, kadın çalışan hamilelik sürecinde doktor onayı ile 2 hafta çalışabilir raporu alırsa, bu çalıştığı hafta kadar süreyi, yine doktor onayı ile doğum sonrası hafta süresine dahil edebilir. Bu durum erken doğum gibi beklenmeyen şartlarda da geçerlidir.
Ücretsiz İzin Hakkı
Doğum sonrası 16 haftalık (çoğul gebelikte 18 haftalık) analık iznini tamamlayan kadın çalışan, talebi üzerine 6 aya kadar ücretsiz izin kullanabilir. Bu süre kıdem tazminatı, sigorta primi ve yıllık izin hesabında dikkate alınmaz. Ayrıca doğum sırasında veya sonrasında annenin vefat etmesi durumunda kalan haklar baba tarafından kullanılabilmektedir.
Örneğin; 01.08.2024 tarihinde işe giren ve 01.02.2025 ile 23.05.2025 tarihinden itibaren toplam 16 hafta doğum öncesi ve sonrası doğum izni kullandıktan sonra altı ay ücretsiz doğum iznine ayrılan işçinin yıllık izne hak kazanma tarihi artık 01.08.2025 değil, 01.02.2026 tarihi olacaktır.
Emzirme (Süt) İzni
Kadın çalışanlar, çocuk bir yaşına gelene kadar günde 1,5 saat süt izni hakkına sahiptir. Bu süre, çalışma süresinden sayılır ve maaştan kesinti yapılamaz. Günlük kullanılması gereken süreler birleştirilemez. Çalışan, bu izni hangi saatler arasında kullanacağını kendi belirler. İşveren, yasal gerekçeler olmadan bu talebi reddedemez.
Not: Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinmeniz ve ücretsiz izin kullanmanız halinde, ayrıca süt izninden yararlanmanız mümkün değildir.
Yarı Zamanlı Çalışma Hakkı
Doğum sonrası analık izninizin bitiminden itibaren, çocuğunuz hayatta olmak koşuluyla ve bakımını sağlamak amacıyla talepte bulunmanız halinde; birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda ise 180 gün boyunca haftalık çalışma sürenizin yarısı kadar ücretsiz izin kullanabilirsiniz. Çoğul doğum durumunda bu sürelere her seferinde 30 gün eklenir. Çocuğunuzun engelli doğması hâlinde ise bu süre 360 gün olarak uygulanır.
Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu evlat edinen çalışanlar da aynı haktan, kendileri veya eşleri aracılığıyla faydalanabilir.
Gebelikte Günlük 7,5 Saat Çalışma Hakkı
Gebe veya emziren çalışan günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz. Ücretli veya zorunlu olarak fazla mesai yaptırılamaz. Ayrıca, gebeliği süresince gece çalışması yapması da yasaktır. Bu bir “isteğe bağlı kolaylık” değil, yasal bir zorunluluktur. İşveren, gebelik durumu belgelendirilmiş bir çalışanı günde 7,5 saatin üzerinde çalıştırırsa, kanuna aykırı hareket etmiş olur. Bu durumda iş müfettişi denetiminde idari para cezası uygulanabilir. Ayrıca işveren, çalışanı bu sınırlara rağmen fazla çalışmaya zorlayamaz; bu durum iş sağlığı ve güvenliği ihlali sayılır. Çalışan istese bile bu sınırın üstünde çalışması yasal olarak geçerli sayılmaz.
Kısmi Süreli Çalışma Hakkı
Doğum sonrası kadın çalışan, çocuğu mecburi ilköğretim çağına başlayana kadar kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu hak yalnızca ebeveynlerden biri tarafından (her iki ebeveyn de çalışıyorsa) kullanılabilir. İşveren, yasal gerekçeler olmadan bu talebi reddedemez. Kısmi süreli çalışan işçinin ücreti, çalıştığı süreyle orantılı olarak ödenir.
İşçinin bu haktan faydalanması veya tam zamanlı çalışmaya dönmek istemesi halinde en az 1 ay önce yazılı olarak işverene talepte bulunması gerekmektedir. Kısmi süreli çalışmaktan vazgeçip tam zamanlı çalışmaya dönen çalışan, aynı çocuk için bir daha bu haktan yararlanamamaktadır.
Özel sağlık kuruluşlarında, ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu gibi görevlerde çalışanlar ile sağlık hizmeti kapsamında tam zamanlı çalışması öngörülen kişiler; ayrıca nitelikleri gereği sürekli çalışma gerektiren ve postalar halinde durmaksızın yürütülen sanayi işlerinde, nitelikleri gereği bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde, iş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünerek yürütülmesinin uygun olmadığı işlerde, işverenin uygun görmesi halinde çalıştırılabilir.
Doğum ve Analık Hakları ile ilgili daha fazla bilgi almak ve ilgili yönetmeliklere ulaşmak için aşağıdaki linkleri kullanabilirsiniz.
İşten Çıkarma Yasağı
İşverenler, kadın çalışanı hamileliği veya analık izni nedeniyle işten çıkaramaz. İş Kanunun 5. maddesi ve eşitlik ilkeleri gereği bu durum geçersiz fesih sayılır. Çalışan, işe iade davası açma hakkına sahiptir.
4857 Sayılı İş Kanunu – 5. Madde:
İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik, siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.
İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmî süreli çalışan işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz.
İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde, cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.
Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz.
İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin uygulanmasını haklı kılmaz.
İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da talep edebilir. 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi hükümleri saklıdır.
20 nci madde hükümleri saklı kalmak üzere işverenin yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davrandığını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını ispat etmekle yükümlü olur.4857 Sayılı İş Kanunu – 74. Madde:
Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır. Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır.
Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.
Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.
Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir. Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.
İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları Ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik – 9. Madde:
Gebe veya emziren çalışan günde yedi buçuk saatten fazla çalıştırılamaz.Hibrit Çalışma Modeli ile ilgili yazımıza bu linkten ulaşabilirsiniz.
